اشاره:
بنیاد فرهنگی البرز به عنوان یکی از معدود موقوفات کشور است که در طول بیش از نیم قرن از عمر خود، صرفا در بخش اهدای جوایز علمی به نخبگان کشور فعالیت می‌کند و در طول این سالها، بیش از چندین هزار نفر از برترین های علمی کشور را مورد تقدیر و تشویق قرار داده است. به بهانه حضور این بنیاد در نمایشگاه دستاوردهای وقف و همچنین تاکیدات رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه مبنی بر ترویج فرهنگ وقف علمی در کشور و آشنایی بیشتر جامعه با نیات واقف و فعالیت های این موقوفه، با مهندس حیدر ارشدی مدیرعامل بنیاد فرهنگی البرز گفتگویی انجام داده ایم که در ادامه می خوانید:
بنیاد فرهنگی البرز چگونه شکل گرفت؟
بنیاد فرهنگی البرز در سال ۱۳۴۲ شمسی با هدف كمك به اشاعه فرهنگ كشور و تجلیل از مقام علمی دانشمندان و پژوهندگان برتر ایرانی و تشویق دانشجویان و دانش آموزان برگزیده و نوباوگان و نوجوانان با استعداد ایرانی، از طریق اعطای جوایزی به نام «جایزه بنیاد البرز» به همت مردی خیراندیش و نیك‌سیرت، مرحوم حسینعلی البرز تأسیس و وقف شد که طی بیش از نیم قرن، چندین هزار نفر از نخبگان برتر علمی کشور را ـ که تعدادی از ایشان، هم‌اکنون نیز دارای مسؤولیت‌های حاکمیتی و اجرایی هستند ـ مورد حمایت و تشویق قرار داده و این مهم طی سنوات اخیر در قالب همایش های ملی و استانی با حضور مقامات علمی و مسؤولین كشوری محقق شده است.
مرحوم البرز پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران که به دلیل انجام عمل جراحی در کانادا به سر می برد، طی نامه‌ای در فروردین سال ۱۳۵۸ شمسی محضر امام خمینی(ره)، مسئولیت اداره موقوفات بنیاد فرهنگی البرز اعم از منقول و غیرمنقول را با در نظر گرفتن مفاد اساسنامه و وقفنامه به ایشان واگذار کرد. باتوجه به توشیح حضرت امام (ره) به هیأت امناء اوقاف مبنی بر تعیین هیأتی برای رسیدگی و عمل به مندرجات وقف نامه، از آن سال تاکنون، بنیاد فرهنگی البرز تحت نظارت هیئت امنایی سازمان اوقاف و امور خیریه، در راستای عمل به نیات مترقی واقف و صرفا از محل درآمد رقبات خود، به تشویق جوانان به تحصیل علم و تجلیل از مقام عالمان از طریق اعطای جایزه می پردازد.
نظر شما در مورد حسینعلی البرز و وقف جاوانه ای که انجام داد، چیست؟
همانگونه که مستحضرید واقف و مؤسس بنیاد فرهنگی البرز، مرحوم حسینعلی البرز هستند که به اعتقاد بنده، به سبب تنوع اقدامات ایشان در سال های قبل از تأسیس بنیاد و سپس تمرکز فعالیت ها در این بنیاد، می‌باید با هدف معرفی الگوهای موفقی از واقفین خیراندیش، ایشان را به عنوان چهره ماندگار وقف علمی به جامعه معرفی کرد.اگر بخواهم به زندگی پُر خیر و برکت این مرد نیک سرشت اشاره ای اجمالی داشته باشم، البرز در سال ۱۲۸۵ شمسی در تهران متولد شد. مادرش را در سن دو سالگی از دست داد. در هفت سالگی وارد مدرسه قزاقخانه که در آن زمان روس ها تأسیس کرده بودند، شد اما به دلیل اینکه فارغ التحصیلان این مدرسه می بایست به خدمت ارتش در می آمدند، با رضایت پدر و تغییر رشته، وارد کالج البرز شد.
پس از اخذ دیپلم در سال ۱۳۰۴ شمسی، به دلیل تسلط به زبان‌های انگلیسی و روسی به عنوان مترجم وارد وزارت مالیه (دارایی فعلی) شد. پس از مدتی به سبب بیماری برونشیت و بنابر تجویز پزشک به خوزستان منتقل گردید اما خواسته های نامشروعی که خوانین محل در باب نحوه پرداخت مالیات داشتند، او را از خدمت در وزارت دارایی منصرف ساخت و با بازگشت به تهران، پس از مدتی به عنوان منشی شعبه اول به استخدام وزارت عدلیه درآمد.بنا به درخواست پدر که آرزوی ازدواج تنها پسرش را داشت، در سال ۱۳۱۰ شمسی، با خانمی فهمیده و خداشناس بنام فخرالزمان ازدواج کرد اما با فوت پدر، سرپرستی خانواده‌ی بدون درآمد و چند نفره خود و پدر بر عهده او قرار گرفت. به دنبال این شرایط بود که فساد اداری حاکم بر مشاغل دولتی از یک سو و مشکلات معیشتی از سویی دیگر، البرز را مجبور به کناره گیری از کار دولتی کرد.
او در سال ۱۳۱۲ در اولین اقدام اقتصادی آزاد، با شرکت و برنده شدن در یک مناقصه دولتی طی ابتکار عملی مناسب، توانست از سود آن با خرید مغازه‌ای در خیابان فردوسی، مقدمات تجارت با کشور آلمان را فراهم کند و در ادامه با کار شبانه روزی و تلاش طاقت فرسا در مدت سه سال، موفق به دریافت نمایندگی یازده شرکت معتبر آلمانی (موتورسیکلت، دوچرخه، رادیو،گرامافون و …) شد. بدین ترتیب عملاً البرز بدون ارث مادی از پدر و صرفاً با تکیه بر توان و تعهد شخصی، ضمن معرفی خود به عنوان یکی از پنجاه کُنشگر اقتصادی ۱۵۰ سال اخیر ایران، توانست سرمایه معتنابهی را برای خود رقم بزند.
البرز در سال ۱۳۴۲ شمسی با تأسیس و وقف بنیاد فرهنگی البرز با هدف كمك به اشاعه فرهنگ كشور و تجلیل از مقام علمی دانشمندان و پژوهندگان برتر ایرانی و تشویق دانشجویان و دانش آموزان برگزیده و نوباوگان و نوجوانان بااستعداد ایرانی، از طریق اعطای “جایزه بنیاد البرز” توانست روح والای خود را در انجام اقدامات خیر و ماندگار متعدد در مابقی سالهای حیاتش راضی نگاه دارد.
حاصل ازدواج البرز، سه فرزند دختر بود که آنان نیز افرادی خیر و دارای تحصیلات عالیه بودند بطوری‌که مرحوم البرز بارها از فرزندان خود با افتخار یاد کرده است. او درباره دختران خود می‌گوید:
« … برای برخی این توهّم پیش آمده که من با نهادن همه هستی خود در بنیاد فرهنگی، آنان را از ارث محروم نمودم، اما من ارث باارزش‌تری برای آنان باقی گذاشتم “دانش و انسانیت”. این دانش را آنان در پناه کوشش‌های شبانه روزی خود به دست آوردند و انسانیت را از دامن مادری با تقوی و نیک سرشت آموختند. مهم اینجاست که خود فرزندان من با پرورش صحیح خود احساس کردند که هیچ نیازی به میراث من ندارند. آنها نه تنها به من نیاز ندارند بلکه آنچه را هم من به عنوان جایزه حسن تحصیل، سالها پیش به آنها بخشیده بودم و ارزش فعلی آن بیش از ۲۰ میلیون رالا است، به میل خود با همان نیتی که داشتم و دارم، وقف هدف بنیاد نمودند و این به راستی باعث سرافرازی من است؛ … من تصمیم گرفتم این ثروت را به جای آنکه در اختیار بازماندگان خویش قرار دهم، تماماً در اختیار فرزندان وطن که آنان را نیز فرزندان خود می دانم، قرار دهم تا به نحو شایستهتری به مصرف برسد.»مرحوم حسینعلی البرز که به دلیل معالجه و درمان بیماری خود به کشور کانادا سفر کرده بود، در ۲۶ مهرماه ۱۳۷۷ فوت کرد و در همانجا به خاک سپرده شد.
مرحوم حسینعلی البرز چه اقدامات خیری انجام داد؟
اقدامات خیرخواهانه مرحوم البرز را باید به دو مرحله قبل و بعد از تاسیس بنیاد فرهنگی البرز در سال ۱۳۴۲ تقسیم کرد. اقدامات ایشان طی سالهای ۱۳۲۴ تا سال ۱۳۴۱ بسیار متنوع و متعدد است که در این مجال نمی‌گنجد اما اهم آنها عبارتند از: اهدای يك دستگاه بيمارستان سيار مجهز به اتاق عمل و چشم پزشكي با مشاركت فرزندان به جمعيت هلال احمر فعلي؛ احداث سالن انتظار بيماران در بيمارستان امام خميني فعلي؛ اهدای چندين دستگاه مولد توليد برق به بيمارستانها جهت جلوگيري از توقف در عمل جراحي؛ اهدای تمامی تجهيزات اتاق عمل بيمارستان اميراعلم؛ اهدای تعدادی تخت بيمارستاني و پتو به بيمارستان امام خميني فعلي؛ اهدای وسایل کامل جراحی فک و صورت به دانشکده پزشکی دانشگاه تهران؛ اهدای پتو به زلزله زدگان لار در استان فارس؛ کمک نقدی و اهدای لباس به بیماران و دانش آموزان بی بضاعت؛ ساخت و اهدای مدرسه و آب انبار در سوهانک و شادآباد تهران و …
از آنجا که اقدامات خیرخواهانه و انسان دوستانه پراکنده نمی توانست حس نوع دوستی البرز را اقناع کند، در تاریخ ۲۷ اسفند سال ۱۳۴۲ تمام اموال خود را با تاسیس بنیاد فرهنگی البرز با سرمایه‌ای معادل سرمایه ایجاد یک بانک خصوصی در کشور وقف کرد. با اینحال بعد از تاسیس بنیاد و بر حسب شرایط، اقدامات خیر دیگری را طی سالهای ۱۳۴۵ تا سال ۱۳۵۵ انجام داد که برخی از آنها عبارتند از: کمک به سيل زدگان پاكستان؛ کمک به گرسنگان آفريقا؛ پرداخت كمك هزينه تحصيلي به دانش آموزان ايراني در كشور عراق؛ پرداخت هزینه ساخت كتابخانه در مدرسه البرز فعلي و دانشگاه اميركبير؛ بورس دو کودک خردسال از آغاز دورۀ تحصیلی متوسطه تا پایان دانشگاه و …
مهمترین اقدامات بنیاد فرهنگی البرز در زمان مدیریت ایشان در بنیاد چه بود؟
همانگونه که عرض کردم، اقدام ماندگار مرحوم البرز، تاسیس این بنیاد از طریق وقف تمام اموال خود بود به طوریکه ایشان حتی خانه شخصی خود را نیز فروخت و مبلغ آن را به مجموع دارایی‌های بنیاد افزود و در یکی از اتاق‌های هتل ایرانشهر ـ که آن هتل هم ارث او به دخترانش بود و آنها نیز به تبعیت از پدر، این هتل را به بنیاد اهدا نموده بودندـ زندگی کرد. مرحوم البرز علیرغم بیماری و منع پزشکان از هرگونه فعالیت، مسئولیت مدیرعاملی بنیاد را با اشتیاق به عهده گرفت و در طی ۱۵ سال حضور در ایران ـ تا پیش از اعزام به خارج از کشور جهت انجام عمل جراحی معده در سال ۱۳۵۷ ـ مادام‌العمر خود را از دریافت هرگونه حقوق و پاداش و مزایا بابت مدیریت در بنیاد محروم کرد و به عبارتی، علاوه بر وقف تمامی اموال خود، وجود خود را نیز وقف کرد. این در حالیست که ایشان با وصیت مبنی بر واگذاری جسد خود برای کالبد شکافی به دانشگاه تهران، حتی از وقف پیکر خود نیز غافل نشد.
مرحوم البرز طی این سالها ضمن عضویت در اولین هیئت امنای دانشگاه شریف، تمام تلاش خود را در حمایت از نخبگان ایرانی در تمامی سطوح از طریق ابداع و اعطای وام شرافتی (بدون ضامن و بهره) به دانشجویان و در سالهای بعد اعطای وام اشتغال به کار به فارغ التحصیلان دانشگاهی و همچنین ابتکار و اهدای جایزه بنیاد البرز به عنوان جایزه نوبل ایرانی به برترین های علمی کشور به کار بست.
به صورت مشخص، نیات مرحوم البرز از تاسیس بنیاد فرهنگی البرز چیست؟
مطابق آخرین اساسنامه اصلاحی توسط واقف بنیاد در سال ۱۳۵۶ شمسی، هدف ایشان از تاسیس بنیاد فرهنگی البرز، صرفاً کمک به اشاعه فرهنگ کشور از طریق اعطای جوایزی به نام «جایزه بنیاد البرز» به این افرادی که نام می برم ، بوده است:
۱ ـ دانشمندان و پژوهندگان برگزیده ایرانی در داخل یا خارج از کشور که در رشته‌های مختلف موفق به کشف یا اختراعی شده باشند و باعث تسکین آلام بشری و رفاه زندگی انسانی و بالارفتن حیثیت ایرانی در جامعه جهانی شوند.
۲ ـ سپاهیان ممتاز (دین؛ دانش؛ بهداشت؛ ترویج و آبادانی) در سطح كشور.
۳ ـ دانش‌آموختگان برگزیده از بین رتبه‌های اول دوره (راهنمایی، دبیرستان، هنرستان، انستیتوتکنولوژی، دانشگاه‌ها) در سراسر كشور.
۴ ـ نوجوانان و نوباوگانی که از ابتکار و ابداع و نبوغ و استعداد خاصی برخوردار باشند.
نحوه اجرای نیت واقف در اعطای جایزه بنیاد البرز به چه ترتیبی است؟
شیوه اجرای نیت واقف در بنیاد از طریق برگزاری همایشهای ملی دانش آموزی و نخبگانی و تقدیر و تجلیل از نوباوگان، دانش‌آموزان، دانشجویان، مخترعان و دانشمندان برتر کشور است.
بنیاد فرهنگی البرز از سال ۱۳۴۲ شمسی در اجرای نیت واقف، تاکنون به بیش از ۳ هزار دانشجو وام تحصیل و اشتغال به کار پرداخت کرده و به بیش از ۴ هزار و ۶۵۰ نفر جایزه حسن تحصیل اهدا کرده است.
فعالیت بنیاد در دهه اول تاسیس، بیشتر بر اعطای «وام شرافتی» به دانشجویان مستعد و کم‌بضاعت متمرکز بود ولی ایجاد برخی تغییرات در نظام آموزشی (رایگان شدن تحصیل در کشور) منجر به تغییر رویکرد بنیاد در دهه دوم فعالیت خود مبنی بر اهدای جوایزی به نام «جایزه بنیاد البرز» به نفرات برتر علمی کشور از مقطع دانش آموز تا دانشمند و همچنین تبدیل «وام شرافتی» به «وام اشتغال به کار» شد که موضوع وام نیز در آخرین اصلاح اساسنامه بنیاد از سوی مرحوم البرز در سال ۱۳۵۶ حذف و فعالیت بنیاد صرفا محدود به اهدای جوایز به برگزیدگان علمی کشور شد.
نکته قابل توجه اینکه تمام اهتمام مرحوم البرز از اهدای جوایز این بود که علاوه بر ارزش ریالی و قابل اعتناء بودن مبلغ جایزه، خود مراسم نیز در بالاترین سطح کشوری برگزار شود بنحوی که جوایز دانش آموزی با حضور وزیرآموزش و پرورش و جوایز دانشجویان با حضور وزیر علوم و جوایز دانشمندان در حضور نخست وزیر اهدا می شد که علاوه بر ارزش مادی جایزه، ارزش معنوی آن نیز برای فرد منتخب مؤثر و ماندگار باشد.
در سال های پس از پیروزی انقلاب، این جوایز اغلب بدون برگزاری همایش و اطلاع رسانی مناسب به منتخبین اهدا می شد ولیکن از ابتدای دهه جاری، با هدف ترویج علنی فرهنگ وقف علمی که خود ترویج معروف است، جایزه بنیاد البرز در قالب برگزاری همایشهای ملی (در سطح دانشجویان، مخترعان و دانشمندان) و استانی (در سطح دانش‌آموزان) اهدا می شود.
بنیاد فرهنگی البرز در دهه اخیر (تا پایان سال ۱۳۹۷)، ۳ همایش ملی در تهران و ۸ همایش استانی برگزار نموده که حاصل آن اهدای جایزه به ۱۱۴۲ نفر از دانشمندان، مخترعان، دانشجویان، طلاب و دانش‌آموزان برتر کشوری و استانی بوده است.
هزینه های جایزه بنیاد البرز از چه محلی تامین می شود؟
مرحوم البرز در اساسنامه بنیاد به طور صریح آورده است که بنیاد به هیچ عنوان حق ندارد به صورت نقدی و یا غیر نقدی از اشخاص حقیقی و یا حقوقی کمک دریافت کند؛ لذا تمام جوایزی که اهدا می شود، از محل درآمدهای بنیاد فرهنگی البرز تامین می شود.
درآمدها نیز از محل دریافت اجارات رقبات بنیاد حاصل می شود که برابر نیات واقف، این درآمدها سالانه می‌باید صرف اعطای جایزه بنیاد البرز به برگزیدگان، هزینه های جاری بنیاد، تعمیر و نگهداری ساختمان‌ها و املاک بنیاد و نیز صرف توسعه رقبات شود.
جایزه بنیاد البرز چه ویژگی های خاصی دارد؟
برخی از ویژگی‌های انحصاری جایزه بنیاد البرز در مقایسه با جوایز متعدد حال حاضر کشور عبارتند از:
ـ با سابقه ترین جایزه علمی کشور (بیش از نیم قرن قدمت)
ـ تنها جایزه علمی بر مبنای سنت حسنه وقف
ـ استقلال هویت و عدم وابستگی مادی به دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی و دولتی
ـ تنها جایزه غیردولتی؛ بدون تحمیل هزینه‌ای برای حضور شرکت کنندگان
ـ قابلیت معرفی به عنوان نوبل ایرانی در تراز جوایز علمی معتبر جهان (بر اساس چشم انداز ترسیمی از سوی واقف)
نحوه انتخاب برترین‌ها برای دریافت جایزه بنیاد البرز به چه صورت است؟
درحال حاضر، انتخاب افراد با همکاری مراجع ذی‌صلاح زیر انجام می‌شود.انتخاب دانشمندان، مخترعین و نوباوگان با همکاری بنیاد ملی نخبگان؛ دانشجویان علوم پزشکی با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ دانشجویان غیرپزشکی با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ طلاب علوم دینی با همکاری معاونت امور نخبگان حوزه‌های علمیه کشور؛ دانش‌آموزان با همکاری وزارت آموزش و پرورش انجام می شود.
آیا در سال جاری نیز همایش دانش آموزی به صورت استانی برگزار می شود؟
همانگونه که عرض کردم در سنوات اخیر، سیاست بنیاد بر برگزاری همایشهای دانش‌آموزی در سطح استانها بوده است ولیکن در رویکرد جدید ، برگزاری همایشهای دانش آموزی جایزه بنیاد البرز از استانی به ملی تغییر یافت که اهم دلایل آن عبارتند از
ـ عمل به سیره مرحوم البرز (واقف) در شیوه اعطای جوایز دانش آموزی
ـ ترویج حداکثری فرهنگ وقف به خصوص وقف علمی و ایجاد یک گفتمان ملی از طریق معرفی همگانی‌تر جایزه بنیاد البرز به عموم مردم در همایش ملی
ـ افزایش انگیزه برگزیدگان جایزه بنیاد البرز به جهت اعطای جوایز توسط مقامات کشوری در مقایسه با مسئولین استانی
ـ پوشش خبری و تبلیغاتی به مراتب فراگیر و اثرگذارتر همایش ملی در مقایسه با همایش استانی
ـ امکان مشارکت حداکثری و فرصت حضور سالیانه کلیه دانش آموزان سراسر کشور در همایش ملی در مقایسه با فرصت نهایتاً یکباره و تکرارناپذیر حضور دانش آموزان در همایش استانی
ـ تمرکز بنیاد فرهنگی البرز بر برگزاری فاخر یک همایش ملی در مقایسه با برگزاری چندین همایش استانی در طول هر سال و به تبع آن بالارفتن شأن و وزن همایش ملی
ـ امکان بهره گیری از ظرفیت حداکثری حمایت های معنوی نهادها و دستگاه‌های مرتبط به جهت حضور و مشارکت ایشان در تجلیل از نفرات برگزیده در سطح ملی
امسال همایش های بنیاد فرهنگی البرز در چه روزهایی برگزار می شود؟
با توجه به اهتمام بنیاد در اجرای امینانه نیت واقف، در سال جاری نیز مقرر است طی دو همایش ملی پنجاه و هفتمین سال جایزه بنیاد البرز در بخش دانش آموزی (در اواخر آذر ماه) و نخبگانی (در اوایل اسفند ماه)، از نوباوگان، دانش‌آموزان، دانشجویان، مخترعان و دانشمندان برتر کشور تجلیل به عمل آید که توضیحات تکمیلی مربوط به هر یک، متعاقبا جهت اطلاع عموم اعلام می شود.
چه چشم اندازی برای بنیاد در نظر گرفته اید؟
در مدت چندین ماه حضور بنده در بنیاد، بخش اعظم اهتمام بنیاد بر شناساندن بیش از پیش جایزه بنیاد البرز در نزد مسئولین و اقشار مختلف جامعه قرار گرفته است. باتوجه به ظرفیت منحصر به فرد فرهنگی، علمی و اعتقادی این جایزه، به نظر می رسد به منظور ترویج فرهنگ وقف علمی در جامعه و توجه آحاد مردم بویژه متمکّنین نسبت به عرصه‌های جدید وقف متناسب با نیازهای روز کشور مطابق با تأکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر ارتقاء سهم وقف در حوزه علم و فناوری و همچنین معرفی مرحوم حسینعلی البرز به عنوان چهره ماندگار وقف علمی با هدف معرفی الگوهای موفقی از واقفین خیراندیش به جامعه، باید اقدامات موثری را در راستای آشنا کردن مردم با این جایزه انجام داد که خوشبختانه با تمام توان در حال انجام آن هستیم.
بنده معتقدم جایزه بنیاد البرز به دلیل قدمت خود از یک سو و به سبب گستردگی و فراگیری در کل کشور و تمام آحاد جامعه (از نوباوگان تا دانشمندان) از سویی دیگر، نقش مهمی در اعتلای هویت ملی کشورمان دارد و به دلیل ماهیت و بنیان وقفی خود، ریشه در اعتقادات دینی مردم دارد. از این رو بدون شک، اعتباردهی مناسب به این جایزه موجب ارتقای سطح علمی کشور از طریق تشویق جوانان به تحصیل علم و تجلیل از مقام عالم خواهد شد.
و سخن آخر؟
در پایان بر خود وظیفه می‌دانم از حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر خاموشی نماینده محترم ولی فقیه و رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه، به جهت حُسن اعتماد ایشان به بنده در واگذاری مسئولیت این بنیاد و تمامی معاونین و مدیران و کارکنان دلسوز سازمان اوقاف و امور خیریه تقدیر و تشکر کنم. همچنین از همکاران خود در بنیاد فرهنگی البرز به جهت حُسن تعامل با رویکردهای جدید بنده سپاسگزارم و در ادامه با گرامیداشت یاد و خاطره واقف نیک‌سرشت مرحوم حسینعلی البرز که با نیتی شریف، این بنیاد را بنیان نهاد، مراتب سپاس خود را نثار خانواده مرحوم البرز که امیدوارم تلاش بنده و همکارانم در بنیاد مبنی بر اجرای امینانه نیات واقف، مورد تأیید و رضایت ایشان باشد؛ اظهار می‌کنم. از شما عزیزان روابط عمومی سازمان اوقاف و امور خیریه نیز به جهت اهتمام‌تان در معرفی این بنیاد قدردانی می‌کنم.